صنایع پشمی در هزارجات
پروفسور شاه علی اکبر شهرستانی  2020-04-04
با نگهداری مواشی در هزارجات، تولید پشم که جز از پیشه مالداری است، بخش مهم فعالیت زنان را در برمیگیرد. سنگ ریشی، تانیسته یشتو، ماشِومالی و نمادمالی میگردد.
1 – سنگ ریشتو/ سنگ ریشی:
کاری سنگ ریشتن مربوط به زنان است. زنان پشم گوسفند و مویی بز را که شوهرش از بز و گوسفند کَل نموده است چندین روز میان آب میگذارد تا کثافاتش تر شود، آنگاه آن را در کنار چشمه یا جوی با تنبه آنقدر میکوبد که هیچ کود و مواد اجنبی باقی نماند و پاک و صفا شود. سپس آن را در آفتاب میگذارد که خوب خشک شود. وقتیکه خشک شد پشم را با شانه مخصوص که به هزارگی شانه پاشوم تیتگر میگوید. خوب شانهزده نرم پاک ساخته به شکل ریسمان؛ مگر سست میتابد و از آن غنده میسازد. بعدازآن کمکم جدا کرده به دور آرنج خود میپیچد و آهسته با دست میریشد. به دور جواله سنگ یا جوله میپیچد و از آن تار پشم میسازد.
وقتیکه همه ریشته شد در یک میدان هموار نشسته اغراق را خوب به دور سرخود میتابد تاتار خصوصاً برای گلیم محکم و استوار و مقاوم گردد. سپس اندکاندک بر روی جوله سنگ دیگر که باریک و دراز است میتابند. برای دوانیدن تانسته مهیا میسازد.
۲ – تانیسته:
برای تانسته فعل معاون اشتو (هشتن) به کار میرود. میگوید: تانسته یشت، تانسته میلوم، تانسته بِل.
چون اغراق و تار پشم بهخوبی تاب خورد آنگاه برای ساختن ماشیو، پلاس، جوال، غنج، خورجی با خورجین، شال، جوراب، پیراهن و امثال آنها آماده میگردد. اگر مراد پلاس بافتن باشد تار (تنو یا تناب) را از اغراق ضخیم و درشت مویی بز میکند و پود (بافه) را از تار پشم گوسفند؛ و اگر برک و شال باشد تاروپود هردو از تار پشم گوسفند تنیده میشود.
تنها تار را آرد میدهند یعنی در آرد آبه غوطه میدهند و آرد آوه معمولاً از آرد جو ساخته میشود تا بعد از خشک شدن استوارتر گردد.
سامان و افزار تانسته بافی عبارتاند: میخ چوبین (مسمار)، گوله چیو، چوبچک، گوله، شانه و دم کش. در وقت تانسته ایشتن نان مغزی (روغندار) پخته و برای حاضران توزیع مینمایند. بافتن تانسته برک، جوال، پلاس و امثال اینها وظیفه زنان است. مگر تانسته پنبه را که نخبافی است و از آن کرباس، بنوشه چوش، قناویز و پنجه میبافیدن وظیفه مرد است.
۳ – ماشو مالی:
هر زمانیکه تمام برک یا شال بافته شود کار آن تمام نیست بلکه بعد بافتن مالیدن هم در کار است. زیرا تا ماشیو مالیده نشود مویی رویش نرم و مخملی نمیشود. بنابرآن تابه سنگی ضخیم را بر روی آتش گذاشته خوب حرارت میدهد سپس برک را مرطوب کرده بر روی آن میگذارد و آهسته در آن آب میریزند و شخهیی مشومال آن را زیر پای خود میمالد و لگدمال میکند و مالیدن چندین ساعت ادامه دارد. آنقدر مالیده میشود که موهای دراز و خراب کاملاً ریخته و پت نرم و نازک بر آرد. هرقدری که ماشو بیشتر مالیده شود به همان اندازه نفیستر و خوبتر میشود. پس از مالیدن آن را غیرقابل نفوذ میسازد و خشک مینماید.
۴ – نمادمالی:
نمد را از پشم گوسفند میسازند یعنی درجه دوم آنکه برک ساخته نشود نمد میسازد. آن را خوب پاککرده بر روی چغ یا چلیه پهن کرده و بروی آن از پشم رنگه نقش و نگار میسازند. سپس چلیه یا چغ را نوردیده اندکاندک در آن آب گرم انداخته و چند تن زن و مرد پهلوی همدیگر نشسته و با آرنجهای خود آن را خوب میمالد تا به حدی پشمها به یکدیگر چسپیده و شکل یکتخته فرش را اختیار نماید. بعد آن را خشک کرده و لبههای آن را شیرازه (قیق) میگیرند تا محکمتر شوند شیرازه نمد را قبلاً از تار پشم به شکل محدب و نگارین میبافند تا هم زیبا و هم محکم بیاید.
Comments