مردم هزاره از گاه پیشین به تربیه و نگهداشت مواشی مبادرت ورزند اند تا کنون به پیمانه گذشته حیوانات زیاد از قبیل اسب، الاغ، گاو، گوسفند، بز، قاطر و طیور خانگی را تربیه می‌نمایند. لغات این بخش شامل قوتو، آغیل، اِرگنه، کته پای و ریزه پای، گاش، کُکنه، گاوخنه و  تبیله میگردد.

گوسفند، بز، الاغ و گاو را در ایام تابستان و خزان تا دم شدت سرما در چراگاه و کوه‌ها و دشت می‌چرانند. آنان مطابق عنعنات و رسوم برای هر حیوان جایگاه مخصوص و طرز نگهداشت ویژه دارند.

الف) قوتو:

این کلمه در لهجه‌های مختلف ترکی قوتن تلفظ می‌گردد؛ و قوتو جایگاهی است که برای محافظت بز و گوسفندان در بیرون از قشلاق در میدان بر سرزمین‌های شدیار (شیغلنگ) درست می‌کنند و دورادور آن با دیوار یا چوب و خس و خاشاک برمی‌آورند تا مانع برآمدن حیوانات گردد و فقط شب‌ها ریزه پای‌ها را در آن می‌اندازند و دروازه‌اش را می‌بندند. این طرزالعمل ازیک‌طرف حیوانات را از پراگند شدن محافظه می‌کنند و از طرف دیگر بدو رفت آن‌ها برای چاق ساختن زمین مزروعی مفید واقع می‌شود.

عموماً هرجای که گوسفند نگهداشته و خوابنده شود آن را قوتو می‌گویند.

ج) آغیل:

آغیل یا آغِل عبارت از محل نگهداشت گوسفند و بز است. آن را با خیمچه های نرم می‌بافند و شکل هرم دارد یعنی قاعده آن عریض و رأس آن به هم آورده و باریک است. خمچه‌های تربور (تربریده) را از قاعده بافته در رأس به هم می‌پیوندند تا سوراخی بزرگی در آن باقی نماند و جای برآمده و درآمدن جز از دروازه آن امکان نداشته باشد. هر آغیل گنجایش پنجاه تا شصت و صد گوسفند و بز را دارد. دروازه آغیل را ایرگنه (کتاره) می‌سازند و در شب محکم می‌بندند. آغیل از یکجا به‌جای دیگر انتقال داده می‌شود. زیستگاه تابستانی حیوانات است ازآن‌رو بر روی شیغلنگ (شدیار) می‌گذارند و گاو و خر را دورادور آن بر میخ‌ها می‌بندند. تا بدین‌وسیله هم مال از گزند جانوران درنده محفوظ بمانند و هم زمین چاق شود. جای نگهداشت زمستانی گوسفندان و بزها را هم آغیل گویند. آغیل در ولایت شمال افغانستان نیز مروج است.

د) اِرگنه:

ایرگنه را ایرگینک هم می‌گویند؛ و اِرگنه محوطه است به شکل چهارچوب و از چوب ساخته می‌شود. طوریکه چوب‌های تراشیده را با وصل کرده به شکل کتاره می‌سازند. حیوانات کته پای (گاه و خر) را در آن می‌اندازند. این هم برای شب باش حیوانات است.

ه) گاش:

گاش نیز جای حفاظِ گوسفندان و بزها است. گاش را طوری می‌سازند که زمین را حفر کرده و دورادور آن چغ یا نیمه دایره دیوار می‌کنند وروی آن را بسان خزه‌پوش (خس‌پوش) چغ، بته و شاخه درخت و غیره انداخته و بر روی آن کاه‌گل می‌اندازند تا آب نفوذ نکند. این کار را بیشتر کسانی که مواشی زیاد داشته باشند و در زمستان هم به دره‌ها و جاهای گرم به چراگاه بروند و امکان تعلیف آن‌ها در قشلاق کمتر باشد می‌کنند. مردم ارزگان بیشتر از گاش استفاده می‌کنند مردم مغول در هرات هم همین رسم رادارند.

و) کُکنه:

کسی که مال زیاد ندارد و تعداد بره و بزغاله‌اش کم است در تابستان بره و بزغاله را در کنار منای خود می‌بندد و آن طوری است که ریسمان یا پیچول دراز به شکل حلقه‌های دام دور از هم درآورده و هر دو سری آن بر میخ محکم بسته می‌شود. بعد سری هر بزغاله و بره را جداگانه در یک حلقه فروبرده و آن‌ها را در پهلوی هم دیگر قرار می‌دهند. کوکنه در زبان ترکی کوغُنی می‌گویند و به همین شکل مورداستفاده است.

ز) گاوخَنَه:

نام مخصوص برای خانه گاوها است. گاهی امکان دارد که گوسفندان یرداقی یا بسته‌ای را هم آنجا نگهدارد. گوسفند قابل‌فروش یا پایبند در آنجا انداخته می‌شود و شب و روز درهمانجا جا بر جا تعلیف و آب‌داده می‌شوند تا خوب چاق شود.

ح) تبیله:

طبیله مخصوص برای نگهداری اسب، خر و قاطر است. در موسم گرما آن‌ها را در چمن‌زارها که در هزارگی تاله و اولنگ گویند رها می‌کنند تا آزادانه بچرند.