اصطلاحات مالداری و تولید لبنیات در هزارهجات
پروفسور شاه علی اکبر شهرستانی  2020-04-11
مالداری دومین منبع درآمد ساکنین هزارجات اند و این پیشه اصطلاحات ویژه خود را دارد که شامل مال گاو سامو کدو، شیر دوشی، شیر خرید میگردد.
مال گاو ساموکدو:
کارهای مربوط به دوشیدن، مایه کردن، مشک زدن، و امثال آن را که حیوانات شیردار حاصل گرفته میشود به نام مال گاو سامو کدو ویا سامان دادن مال و گاو گویند. این کار وظیفه زنان است زن در وقت قتی کدو ( دوشیدن) گاو و گوسفند دست و طرف شیردوش را خوب پاک شسته و آنگاه گوساله، بره یا بزغاله را رها میکند که اندکی مادرش را بجوشد بهاصطلاح مهر کند و شیر فرود آید و آنگاه چوچه را جلو مادرش قرار داده حیوان را میدوشد. باری دیگر چوچه را رها میکند که اندکی بجوشد.
تولید لبنیات/ شیردوشی:
چون شیر دوشیده شد آن را در ظرفی از یک چولی (چوری) خیمچهای که چلو صاف دستهدار است سوجی (صاف) میکند تا مویی و کثافات در آن نماند. سپس شیر را گرم میکند یعنی که شیر را میجوشانند وقتیکه اندکی سرد شد در آن کمی دوغ یا ماست میاندازد که مایه گرفته ماست شود.
ماست را در مشکوله (مشک) انداخته بر سری سهپایه چوبین یا سقف خانه یا درخت آویخته باشدت جنبانیده اندکاندک آب میاندازد تا مسکه و دوغ کاملاً جدا شود. وقتی مسکه از دوغ جدا شد آن را فرود آورده و آهستهآهسته میجنباند. یعنی تیل میکند تا پارچههای مسکه باهم بیشتر بچسپد و سپس آن را از میان دوغ کشیده بین آب میاندازند تا از دوغ پاک شود. مسکه در آب سرد با هم میچشپد. چون مسکه زیاد ذخیره شد آن را در دیگ انداخته آب میکند و میجوشانند که روغن خالص زرد به دست آید و دُرد آن تهنشین گردد. سپس روغن زرد را میان ظرف مثل کوزه انداخته ذخیره مینمایند. دوغ مازاد مصرف روزانه خود را به دو صورت ذخیره مینمایند.
نخست آنها میان خریطه پاک کرباس یا سان میاندازند که آبش فروریزد و تنها ماده غلیظ باقی میماند که چاکو میگویند.
دوم دوغ را جوشانده میان خریطه میاندازد که آبش برود و ماده غلیظ باقیمانده که آنهم چاکو است در آن اندکی نمک میآمیزد و بعد آن را کلوله کرده بهاصطلاح لیلی نموده در یک جای پاک در معرض حرارت آفتاب قرار میدهد. و از آن قروت به دست میآید.
شیر خرید/ دوشی گرفتو:
مردمان بیبضاعت که گاو، گوسفند و بز ندارند تا شیر آنها را بخورند بنابراین برای نجات از گرمای تابستان برای تهیه نیازمندیهایشان از کسانی که مال دار اند گاو گوسفند شیری را شیر خرید میگیرند بدین معنی تا زمانی که حیوان شیر میدهد روغن جمع شده از آن شیر را مطابق قطعی ( قرارداد) که با صاحبمال کردهاند برایش گرد میآرند و قروت و دوغ و غیره را خود میخورند و تعلیف حیوانات بدوش شخص شیر خرید کننده هست. در هنگام خزان که شیر قطع میگردد به صاحبش با روغن گردآمده یکجا میسپارند.
Comments