لباسهای کهن زنان هزاره شامل لُنگی، پیرو، پای پوش/ پیزار (کاپی، غُلبَله)، روی سری، سرغوچ/ سرغود، پیرهن تریز چک، پای جامه، گیبی، الخلیغ/ الخالیق، چاپو، پیراهن کمرچین، پتی، عرقچین/ ارخچی، کله پلته ای و می بند اند. در هزاره‌جات لباس‌های قدیم نام‌های مخصوص و شکل خاص دارند. در عرض سی سال مردم به پوشیدن لباس‌های عصری  توجه بیشتر کرده‌اند.(این تحقیقات را پروفسور شاه علی‌اکبر شهرستانی در ۵۰ و ۶۰ هجری شمسی انجام داده است)

۱ – لنگی:

لنگی؛ دستار سرخ یا سبز و سیاه‌کار و حاشیه‌دار بوده که بعضاً از ابریشم و دیگر همه از سند و نخ بافته می‌شد. خیلی بردار، عریض و دراز می‌بود خصوصاً زنان سال‌خورده آن را بر سر می‌بستند. هر دو سر آن را افتاده تابند پای رها می‌کردند. و تنها حصه وسط آن بر فرق سر باقی می‌ماند.

زنان که لنگی را زیباتر و قشنگ‌تر می‌خواستند هر دو نوک آن را ریشه‌دار ساخته گاهی در ریشه‌ها گلک می‌آویختند.

۲- پیرو:

پیراهن زنانه در دایزنگی، یکه‌اولنگ، شهرستان و دایکندی تا دیرزمان به‌صورت یکنواخت و ساده بوده یعنی خیلی فراخ و دراز بوده که حتی پای را در حالت ایستاده می‌پوشاند و آستین آن‌هم خیلی دراز بود، دوچندان دست و سرآستین تا انتها دامن می‌رسید. جاغه ( یخن، گریبان) آن در دور گردن گِرد (مدور) و ساده و پیشروی تا سینه‌چاک و در کنار آن قِغ (قیته بافته) نازک می‌دوختند. در یخن دوکمه‌های سیمین (نقره) به شکل دانه گندم نصب‌کرده و طرف دیگر گریبان چبغن (گره‌ها) داشت که در تکه‌ها قایم می‌شد. و در وقت ضرورت چبغن را با دکمه به شکل بوی یخن می‌بستند.

زنان از آستین به حیث محفظه یا دست‌کول استفاده کرده و هر چیزی را که به دست می‌گرفتند میان آستین پنهان بود. و دو عدد بند بر روی هر دو شانه قرار داشت که در وقت کار آستین به آن اتکاه می‌داد تا آستین برزده نگهدارد.

بعضاً زنان در پیراهن برای خود کیسه (جیب) هم می‌گذاشتند که چیزهای ضروری خور را از قبیل آینه، تار، سرمه و غیره را در آن قرار می‌داند. بعضاً بر روی هر دو بازو نزدیک به شانه دو تیکه مثلث سرخ با می‌دوختند تا پیراهن را زیبا جلوه دهند.

 

۳ – پاپوش/ پای پوش:

در روز گاری گذشته پاپوش زنان اکثراً کاپی بود کاپی ساق دراز می‌بود و در دهن خود بند داشت، تل (کف) آن ضخیم بود و یک نوع آن را غُلبله می‌گفتند و زیباتر بود و غولبله از جهتی می‌گفتند که کمرش در کف مقعر می‌بود و از روی محدب به دیده می‌آمد. گاهی روی آن را با ابریشم منقش می‌ساختند. از عرصه سی سال یا سی‌وپنج سال کاپی جای خود را به پیزار‌های ساده وزری گذاشته است. پیزار(کفش) مرادخانی و کندهای رواج یافته است.

۴ – روی سری:

دستمالی است که علی الاکثر از نوع گل سیب و نُه گله بعضاً الوان تهیه می‌گردید. جوانان از باب زینت آن را بر سربسته و به زیر گلو تاب می‌دهد و بر روی آن لَچَک (چادر) می‌پوشند.

۵ – سرغوچ:

کلاهی است که نوکش به شکل هرم سربریده دراز را دارد. دورادور آن را با زر تار (گلابتون)، ابریشم منقش می‌نمایند. و به حیث عرقجین پوشیده می‌شود. و مقنع را بر روی آن می‌گذرد. بعضاً خریطه منقش و خامک‌دوزی شده (موی بند) هم در عقب سرغوچ نصب و دوخته می‌شود که زنان موی خود را اتکی جوتی کده به داخل آن می‌گذارند. که از گردوغبار مصون باشد.

۶ – پیراهن تیریز چاک:

زنان در جاغوری، مالستو و ارزگو پیراهن‌های تنگ به شکل ماکسی ژوب می‌پوشند. مگر در دو تیریز (دو بر) آن باز و چاک است. یخن آن نوع پیراهن بدون پلیت و گرد است. تنها یک فیته در هردو سوی یخن دارد دامنش دراز است تا بندپا می‌رسد.

۷ – پای جامه (تنبان):

اِزار ( پای جامه یا شلوار) زنان فقط دو توله فراخ است که دهن هر پاچه کمتر از دور شلوار بند نیست گویا شکل کپل ون بیتلی را دارد با یک فرق که دهن هر دو پاچه را قیغ (فیته) می‌گیرند و در منتهی هر پاچه یک توپک بزرگ می‌زنند که این نوع مخصوص مردم مالستان و جاغوری است.

در دایزنگی شکل تنبان به شکل خریطه دهن چین‌دار است و در دایکندی و شهرستان گیبی رایج است.

۸ – الخلیغ:

این جامه را الخالق، الخالیق‌وار، خالغ‌وار و قلیق هم می‌گویند. نوعی بالاپوش زنان است که آستین آن تا آرنج می‌رسد و فقط پشت را گرم می‌پوشاند. این جامه را زنان برای حفاظت از سردی در برمی‌کنند الخلیغ نسبت به پیراهن ضخیم‌تر و دارای دوتر (اِستُر) است. عموماً دراز است تا بند پای می‌رسد بعضاً کوتاه هم می‌سازند. این جامه را در زبان ترکی ارقه‌لق می‌گویند.

۹ – چاپو:

همان‌سان که از نام آن پیدا است این‌یک نوع چپن است مگر دارای آستین نیمه و به شکل بالاپوش و آن را هم زنان می‌پوشد. چاپو را زنان به شکل لحاف مگر نازک می‌دوزند که تکه چاپو را عموماً از انساج لطیف و گران‌بها از قبیل قناویز، بنوشه و غیره می‌سازند. چاپو دارای استر و مغز می‌باشد فلیته‌های دوخته‌شده آن باریک و لطیف است.

۱۰ – پیراهن کمرچین:

کمر این نوع پیراهن را قیف گرفته می‌چسپاند و بلا تنه را با ابریشم و زرتار گلابتون و بلگک و قیران و غیره زیب و زینت می‌دهند. آستین آن فراخ و کف آن برای کوبه (استر باریک و دهن پاچه، دامن و آستین) است و دهن آستین منقش می‌گردد. بعضاً آن را به شکل اردپالی چین داده کف دار می‌سازند و روی کف را خامک دوزی می‌نمایند.

۱۱– پتی:

نوعی از پارچه استر دار طویل و کم‌عرض منقش است، زنان آن را بروی عرقچین یا روسری خود می‌بندند تا ازیک‌طرف موی شان محکم و از طرف دیگر زیبا جلوه کند.

۱۲– عرقجین:

این را ارخچی می‌گویند. کلاهی است که زنان آن را با کلاه باتون دوخته بر سر گذاشته و بر روی آن چادر بسر می‌کنند. عموماً شکل استوانه‌ای دارد و فرق سری آن هموار می‌سازند.

۱۳– کلاه دخترانه:

کلاه دخترانه عیناً مثل کلاه فلیته‌ای/ کُله پلته ای دیگران دوخته می‌شود تنها فرق آن با دیگر کلاه پوپک بزرگ می‌دوزند. دختران آن‌گونه کلاه را بر روی سری چادر یا تنها بر سر می‌گذارند.

۱۴ – می بند:

خریطه دراز است که از پشت گردن تا پشت کُری پای می‌رسد. روی آن را خامک دوزی می‌کنند. زنان اتکی چوقی موی خود رامیانش می‌گذارد و بند حلقه‌ی اش را در کنده موی محکم می‌بندند که پایان نیفتد آن را حلقه می هم می‌گویند.

 

انواع زیورات هزارگی